Zijn enthousiaste verhaal spat van het laptopscherm. Aan het woord is Joseph Nkandu, directeur van Queen of Coffee Africa. Er is voor dit interview een rechtstreekse verbinding met Bunjako Island, een (schier)eiland van ongeveer dezelfde afmetingen als Ameland in het Victoriameer. Joseph Nkandu studeerde in meerdere landen en heeft ideeën op allerlei gebieden. Er is echter één idee waar hij hart en ziel in legt: het ontwikkelen van het centrum Queen of Coffee Africa. Hij is iemand, die hulp zoekt en vindt. Bijvoorbeeld in de persoon van Sjon de Haan, Coördinator Waddenzee Werelderfgoed, verder werkzaam bij de Gemeente Ameland en ook vrijwilliger voor de Stichting PUM.

Allereerst even bijpraten: waar bevinden we ons als we aankomen bij Bunjako Island?

Het Victoriameer is het grootste meer van Afrika en een van de grootste zoetwatermeren op aarde, vermeldt Wikipedia. Het bevindt zich in Oost-Afrika tussen de staten Tanzania, Oeganda en Kenia. Met een oppervlakte van 69.484 km² is het bijna zo groot als Nederland en België samen. Het Victoriameer is de bron van de Victorianijl. Op sommige plaatsen is het 80 meter diep, maar de gemiddelde diepte is 40 meter. ‘Bij hoogwater is Bunjako een eiland, wat alleen met een kano bereikbaar is’, vertelt Sjon de Haan, die Joseph Nkandu pas persoonlijk bezocht. Hoog water? Het Victoriameer is toch niet verbonden met een zee? ‘Nee’, verduidelijkt Sjon ‘de hoge waters hier worden veroorzaakt door regenval en het moeizaam weer weg kunnen vloeien van het water na de intense regens. Normaal is Bunjako Island te bereiken via een rijbaan’.

Wat was de reden voor het bezoek aan Uganda?

Sjon de Haan: ‘In de coronatijd heb ik mij aangemeld bij PUM (Programma Uitzending Managers), dat is een unieke professionele organisatie, die via vrijwillige experts kennis deelt om bedrijven te versterken en levens te verbeteren. Meer dan 1.600 experts uit 42 sectoren brengen hun expertise over op kleine en middelgrote ondernemingen in 34 landen. Sinds 1978 hebben meer dan 45.000 bedrijven advies gekregen van PUM-experts. Ik dacht altijd dat het voor gepensioneerden was, maar ik vergiste me. Ik was heel erg welkom. Ik heb een enorme liefde voor Afrika, ik heb lang in Tanzania gewoond, onze oudste twee kinderen zijn er geboren. Toen ik gevraagd werd voor mijn eerste opdracht en dat een bedrijf in Uganda bleek te zijn, heb ik dat opgepakt. Het was nog in coronatijd. Uganda was in die tijd bijna in een volledige lockdown, scholen zijn twee jaar (!) gesloten geweest en dat in een land met misschien wel de jongste bevolking ter wereld. Het eerste bedrijf, Muga eco village wil eco-toerisme gaan ontwikkelen. Het bedrijf beschikt over enkele lodges, zoals op de foto. Ik heb geholpen met het maken van een strategisch plan en kon ook tamelijk eenvoudig helpen door het bedrijf te vermelden op Google maps en we hebben het bedrijf ook aangemeld bij Airbnb en Booking.com. Helaas is de website momenteel offline, want er is geen geld om de hosting te betalen. Ik kreeg echter nog een tweede opdracht en dat was ook de reden waarom ik ben afgereisd naar Uganda en preciezer gezegd: naar Bunjako Island. Het bleek dat Bunjako Island op ongeveer 80 km. ligt van de hoofdstad Kampala en iets verder van het internationale vliegveld Entebbe’.

Maar inmiddels was er een derde bedrijf bijgekomen, dat je hulp nodig had…

Sjon: ‘Ik was gedurende een week te gast in Rwenzore the Gardens Hotel in Kasese bij eigenaar Godfrey Dembe Kasozi. Hij runt een hotel, maar ook een farm half in het Queen Elisabeth National Park, een toeristisch gebied. Hij had zijn Rwenzore the Gardens hotel gedurende de laatste vier jaar verhuurd aan een wegenbouwbedrijf en het nu teruggekregen: totaal uitgeleefd. Natuurlijk had hij door het hotel te verhuren inkomsten gehad tijdens de coronatijd, maar hij zag zich nu geplaatst voor een totale renovatie en het opnieuw opbouwen van zijn goede naam, die door de sluiting gedurende vier jaar was vergeten geraakt. Het is een prachtig bedrijf, dicht bij het berggebied van de chimpansees. Gedurende een wandeling over de farm ontdekten we op een pad de olifantenpoep van niet meer dan een dag oud... Op de farm leerde ik hoe vanilleplanten worden bevrucht. Door het uitsterven van de bijen in dit gebied moet de boer of een van zijn medewerkers het vrouwelijk deel van de plant injecteren met zaad van het mannelijk deel. Vanille is een veel gevraagd bestanddeel van voedingsproducten. Ook Godfrey Dembe Kasozi is een betrokken ondernemer, op zijn farm wordt behalve vanille, koffie, cacao, sinaasappels, tomaten en zoete aardappelen verbouwd, net als bananen, het belangrijkste voedsel in Uganda. Het land van zijn farm wordt doorkruist door een riviertje vol vis. Ook bij hem ben ik begonnen om zowel het hotel als de farm op google maps te zetten op de plaats waar het ook werkelijk ligt (was foutief vermeld), en heb ook hem aangemeld bij Airbnb. Een probleem is zijn bereikbaarheid via internet. Op de helling, waarop dit bedrijf tegen een berg is gebouwd is op zijn haperende computer bijna geen bereik…

Gedurende mijn verblijf in Kasese werd ik rondgeleid door de vrouwelijke eigenaar van Afrika Panthera Safaris, te vinden op https://afrikapanthera.com Zij heeft als streven om alleen vrouwelijke gidsen in te zetten tijdens de safari’s. Met haar werkt PUM nog niet samen, maar dat kan veranderen, ook zij is een gedreven ondernemer.

En toen kon je dan eindelijk naar Bunjako? Daar was Joseph Nkandu je gastheer? Het lijkt me fascinerend om deze rasondernemer te ontmoeten.

Sjon: ‘Hij is een inspirerende man, een sociaal ondernemer, die graag het hele eiland zou meenemen naar een betere toekomst. Allereerst vroeg ik hem naar zijn bedrijfsidee, wat was zijn doel en waarom wilde hij dat? Hoe zou het succesvol kunnen zijn?’

Sjon legt uit: ‘In de eerste fase wil Joseph een centrum ontwikkelen waar bezoekers kunnen leren over koffie in alle verschillende verschijningsvormen: van het kleinste plantje tot in een koffiemok, van zaadje tot de consumptie. Wie zouden de potentiële bezoekers kunnen zijn? Zijn doelgroep bestaat uit twee groepen toeristen: mensen uit de middenklasse van Kampala, die Bunjako willen bezoeken voor een weekenduitje èn internationale toeristen, die deze parel van Afrika willen bezoeken en ervaren en die op zoek zijn naar een authentieke beleving. Het Centrum zou een geweldige mogelijkheid voor hen kunnen zijn om te leren over koffie. Zij zouden meerdere dagen kunnen blijven en meegaan op een excursie naar de koffievelden en de bossen rondom, waar op plaatsen in de forests nog de Robusta coffee wordt gevonden als oorspronkelijke koffieplant. Maar het centrum zou ook gebruikt kunnen worden voor het trainen van de boeren’.

Training van boeren?

Sjon verklaart: ‘Het was interessant om er tijdens onze gesprekken achter te komen dat Josephs’ hart vooral ligt bij de plaatselijke boeren. In het jaar 2000 was Bunjako nog een achtergebleven eiland, waar de koffieboeren iedere kilo van hun gedroogde cherry coffee verkochten voor tien keer minder dan boeren op de vastewal. Hij traint nu lokale boeren en heeft opmerkelijke successen geboekt: in het verleden werd de koffie geplukt aangeboden door iedere individuele boer. Nu zijn ze via Joseph verenigd in coöperaties en is de prijs van het product verhoogd doordat de koffie zongedroogd wordt aangeboden. Bovendien bracht hij de boeren in contact met een nieuwe uit Brazilië afkomstige teeltmethode, waardoor veel meer planten kunnen worden aangeplant. Deze maatregelen zorgden voor een opbrengst van 3.000 kg. per hectare in plaats van voorheen 300 kg. en daardoor voor veel betere levensomstandigheden. Hij nodigt andere groepen van boeren uit de regio uit om te leren over slim klimaatvriendelijk en CO2 neutraal verbouwen van koffie. Hij heeft echter nu niet alle faciliteiten om de trainingen te geven. Zijn idee is om als het aantrekken van toeristen een succes wordt dit kan meehelpen om de training van de boeren te financieren, met extra aandacht voor vrouwen, die veel werk verrichten in de koffieproductie en ook voor jongeren, die op zoek zijn naar werk en een levensdoel’.

Dan is er waarschijnlijk verblijfsaccommodatie nodig?

Sjon: ‘Daarom zullen er in een tweede fase van het plan tien cottages worden gebouwd voor de toeristen, zodat ze kunnen overnachten en meer tijd op het eiland kunnen doorbrengen. De ultieme droom is dat het de ontwikkeling van het hele eiland helpt bij het ontstaan van eco-toerisme, inclusief bescherming van waardevolle natuurgebieden, promoten van waardevolle cultuuruitingen van de eilanders en onderwijs op allerlei gebied’.

Wat kon je bereiken voor Joseph Nkandu en de andere eilandbewoners tijdens je bezoek aan Uganda?

Sjon: ‘Ik heb samen met Joseph en zijn collega een uitgebreid plan gemaakt met een kostenberekening van $211.000,-. Verder ben ik vooral serieus gaan netwerken, ben bij het ministerie en het tourism board langs geweest en heb het plan toegelicht. Daar heb ik het niet bij gelaten. Terug op Ameland heb ik contact gezocht met Rudolf Westra van het Amelander Koffiehuys en Branderij aan het Kerkplein 3 in Nes, waar de koffie van Queen of Coffee Africa nu wordt gebrand’.

Joseph Nkandu is erg positief over de samenwerking met Sjon. Na het bezoek van Sjon hebben ze wekelijks contact op afstand, zoals ook tijdens het interview. Joseph: ‘Ik kijk altijd enthousiast uit naar onze discussies op vrijdag of in het weekend. Dankzij zijn betrokkenheid bij het project en zijn compassie waren we in staat om een businessplan te ontwikkelen’. Het mooie toeval is dat Sjon ook op een eiland woont: Ameland. Dat is een voorbeeld voor Joseph. ‘Ik droom van een partnerschap met Ameland, we kunnen zoveel van jullie leren.’ Het is Josephs’ bedoeling om tijdens dit interviewgesprek een subsidieaanvraag te bespreken, waarbij hij Sjon zijn inbreng nodig heeft.

Wat is nu het belangrijkste vervolg voor Queen of Coffee Africa?

Sjon: ‘Het belangrijkste wat er nu moet gebeuren is het vinden van financiers voor de ontwikkeling van het centrum. Er wordt gekeken wat de mogelijkheden zijn. Er valt lokaal nog veel te netwerken met mensen, die toegang hebben tot fondsen. Het einddoel van Queen of Coffee Africa is om het hele eiland te ontwikkelen naar eco-toerisme. Daarvoor moeten er verschillende excursies worden ontwikkeld en lokale gidsen worden opgeleid. Interessant daarbij is de nabijheid van Sali Mukulu, een heilig rotseiland wat alleen op blote voeten mag worden betreden nabij Bunjako, alleen toegankelijk voor de bloedbroeders van de Monkeyclan’.

Joseph Nkandu tijdens het on-line interview: ‘Het eiland Bunjako heeft zoveel waardevols om te laten zien, zoveel wat we willen delen met de rest van de wereld. Belangrijk is de duurzame teelt van koffie en de ontwikkeling van het hele product tot aan het moment dat de koffie gedronken kan worden. Er zijn de bossen waar koffieplanten van nature voorkomen. We willen deze bossen conserveren, net als het Victoriameer rondom Bunjako en onze manier van watertransport. Maar er is ook een enorme culturele erfenis, die onze voorouders hebben nagelaten; long lasting memories. Het is een prachtig verhaal om te vertellen en te delen met de rest van de wereld: het gaat over de omogago, het verhaal van de sterke vriendschap, de sociale cohesie van de black brotherhood, maar ook over de spirits van onze voorouders. Het is onze cultuur, het zijn deze verhalen, die we willen delen. We denken dat een bezoek aan Bunjako een herinnering voor het leven zal zijn en het tegelijkertijd voor de inwoners in de toekomst betekent dat hun inkomen verbetert en daardoor ook hun levensomstandigheden’.

Hoe kijk je terug op de weken in Afrika?

Sjon: ‘Ik heb de ondernemers van de drie bedrijven, die ik bezocht met elkaar in contact gebracht en we hebben elkaar ontmoet in de hoofdstad Kampala. Ze hebben immers een gezamenlijk doel: het opzetten van duurzaam (agro- en eco-)toerisme. Ze hebben besloten om een associatie op te richten (zie foto). Zeker het verwezenlijken van de droom van Queen of Coffee Africa om het hele eiland Bunjako te betrekken om te komen tot eco-toerisme in meerdere vormen en daarbij te hebben kunnen helpen was (en is) mooi om te doen’.