Woensdag 16 november 2022 openden Landbouw- en Juttersmuseum & Wolverwerking ‘Swartwoude’ in Buren en koren- en oliemolen ‘De Phenix’ in Nes opnieuw en officieel hun deuren. Beide musea ondergingen een indrukwekkende en toekomstbestendige verbouwing en uitbreiding. Het resultaat is verbluffend! Zo onderging het museum Swartwoude in Buren, na een intensieve verbouwing, mede gericht op duurzaamheid, een complete metamorfose. Ook is het museum een ambacht rijker. In het museum zijn een tiental wolmachines te bezichtigen waarbij de wol van Amelander schapen kan worden omgezet in duurzame eindproducten. In de vernieuwde winkel zijn biologische wolproducten te koop. De Jutterscollectie is nu te zien in de Juttersschuur en op het buitenterrein.

De molen ‘De Phenix’ werd grondig gerestaureerd en uitgebreid met een oliemolen. Daar wordt met behulp van heien en wiggen de olie uit koolzaad en lijnzaad geslagen. Daarmee is ‘De Phenix’ de enige oliemolen in Friesland én de kleinste windoliemolen van Nederland.

Een bijzonder moment

Alles zat mee. Het novemberzonnetje scheen uitbundig over het eiland. De Amelander schaapjes in de nog altijd groene weilanden waren zich van geen kwaad bewust dat zij die dag een wel heel belangrijke rol toebedeeld kregen. Ook was er voldoende wind voor de molen. Voldoende windkracht voor de openingshandeling.

Landbouw- en Juttersmuseum & Wolverwerking ‘Swartwoude’

Maar eerst was het cultuurhistorisch museum ‘Swartwoude’ aan de beurt. Het museum, dat in 1992 werd geopend, is gevestigd in twee voormalige boerderijen in het centrum van Buren. Evenals twee andere Amelandse musea, Museum Sorgdrager en het Bunkermuseum, behoort Museum Swartwoude tot de Stichting ‘De Ouwe Pôlle Ameland, welke middels een samenwerkingsverband wordt geëxploiteerd door de Stichting Amelander Musea (STAM). Voorzitter van ‘De Ouwe Pôlle’, Meinte Bonthuis vertelde dat Doortje Molenaar, in 1991 de eerste steen had gelegd. ‘Zij en de laatste bewoners van de museumboerderij, Gerben Boelens en Rintje Hofker, zouden trots zijn als ze zien wat hier allemaal gebeurd is’.

Yvonne Spoelstra en Diana Edes specialisten op het gebied van Amelander wol

Aan de tafel van William Beijaard, directeur van de STAM, opperden Yvonne en Diana het idee hoe mooi het zou zijn de Amelander wol op het eiland te kunnen verwerken. In Roden stond een machine te koop waarmee het kon gebeuren. Het plan valt in goede aarde. William had er wel oren naar. Het museum had een nieuwe impuls nodig. Voor het project met de Amelander wol, stellen het Mienskipsfûns (IMF), de gemeente Ameland en het Waddenfonds geld beschikbaar. Tevens ontving de STAM een aanmoedigingsprijs die vanuit het Iepen Mienskipsfûns (IMF) in samenwerking met LF 2028 is opgezet.

‘Omdat het bijdraagt aan een Amelands product, een stukje circulariteit en de afvalstromen en dergelijke ook verminderd worden’.

Sinds oktober 2019 is de Amelander wol gecertificeerd Amelands Produkt.

William Beijaard schetst bij de bijzondere opening van het vernieuwde museum in Buren de nieuwe richting. ‘Aantrekkelijk voor jonge gezinnen en een nieuw ambacht naar het eiland brengen. Behalve de circulaire toepassing van het oude ambacht van wol verwerken zie ik de komst van de wolverwerkingsmachine als een nieuwe impuls. Liep het bezoekersaantal in het juttersmuseum wat terug, met de komst van de wolverwerkingsmachine kan het meer publiek trekken. Van groot belang is ook de maatschappelijke en culturele plek die het museum in het dorp gaat innemen. Dorpsgenoten zijn welkom. Een gezamenlijk project. Een ontmoetingsplek.’

Het naar het eiland brengen van de geambieerde wolverwerkingsmachine was de eerste stap. Dat gebeurde op 19 november 2021. De herinrichting was de volgende stap. In januari van dit jaar werd begonnen met het leeghalen van het pand. Er volgde een ontzameling van de jutterscollectie. Wat overbleef ging naar ‘de Juttersschuur’ achter het gebouw. De gehele oppervlakte op de begane grond was nodig voor de installatie van de wolmachines en de inrichting van de winkel. Op zolder is een expositieruimte ingericht en in het kader van duurzaamheid zijn op het dak veertig zonnepanelen aangebracht.

Bedrijven en veel vrijwilligers zijn maanden bezig geweest om dit alles te realiseren. Met immense ijver en enthousiasme. Maar ook met een dosis plezier en humor. Zo vertelde William in zijn openingswoord dat de hardwerkende Cor de Jong, gekscherend de opmerking plaatste: ‘Moet een Hollumer, het dorp Buren komen redden?’ Hoe mooi is het dat vele handen, afkomstig van het hele eiland, en tomeloze inzet een prachtig nieuw museum hebben gerealiseerd!

De enige wolverwerkingsmachine in Nederland staat in Buren

In mei van dit jaar werd de eerste draad gemaakt. De eerste op Ameland geproduceerde 100% woldraad van Amelander schapen. ‘Eerder dan verwacht’, zegt William. Nu liggen de prachtige bolletjes schapenwol op kopers te wachten in het museumwinkeltje. Met dank aan al die Amelander schapenboeren die de wol doneren aan het museum. Als aardigheidje kan vermeld worden dat drie Nederlandse gemeenten meer schapen dan mensen tellen. Dat zijn de Noord-Hollandse Beemster en de eilanden Texel en… Ameland. U bent dus hier aan het goede adres!

Een mooie feestdag

Wethouder IJnsen noemt het een mooie feestdag. De heropening van twee musea. Hij noemt de wolverwerking in Buren een goede economische poot. Ook de samenwerking met andere groepen, zoals de schapenboeren van Ameland en de vele vrijwilligers wordt door IJnsen geprezen.

Koren- en oliemolen ‘De Phenix’ in Nes staat op de plaats waar al in 1629 werd gemalen

In de oudejaarsnacht op 31 december 1833 waaide de molen tijdens een zware storm omver. In 1834 werd een nieuwe molen gebouwd, dit was een achtkantige bovenkruier genaamd ‘de Hoop’. Op zondagmorgen 20 juni 1880 werd de molen getroffen door blikseminslag en brandde geheel af. In datzelfde jaar liet de eigenaar Jan Pieter Boelens een nieuwe molen bouwen. Deze molen kreeg de naam ‘De Phenix (uit as herrezen). In 1951 werd de molen geheel gerestaureerd. In 1980 werd de molen gekocht door de gemeente Ameland.

Molen ‘De Phenix’ wordt vanaf 2003 door de STAM geëxploiteerd. De molen was niet echt rendabel. Ze raakte meer en meer in verval en de vrijwillige molenaars draaiden eigenlijk alleen maar voor de prins, alhoewel er wel rogge gemalen werd voor het Amelander roggebrood.

In 2018 en 2019 werd de molen weer flink onder handen genomen. Op donderdag 4 augustus 2019 is de molen officieel overgedragen aan de STAM. De restauratie duurde van december 2018 tot en met juni 2019. Om meer wind te vangen zou de molen zo’n anderhalve meter verhoogd moeten worden en van een grote kelder met een afmeting van 15x20 meter moeten worden voorzien, waarin een oliemaalinstallatie geplaatst kon worden. Het verhogen van de molen en het plaatsen van een kelder onder de molen mocht niet plaatsvinden. In plaats daarvan kwam er nieuwbouw van een heuse oliemolen in een naast de molen in het mullensduun te graven kelder.

De bouw van deze kelder stond onder supervisie van bouwbedrijf ‘Kolthof’ uit Stiens en werd uitgevoerd door de firma ‘Fabiton’ uit Leeuwarden. Een enorm gat is gemaakt voor de realisatie van de kelder. Om het verzakken van de molen te voorkomen, is er eerst ‘waterglas’ tot een diepte van ca vier meter in de grond gespoten die het zand (en dus de molen) op zijn plaats moet houden. In de kelder werden, naast een indrukwekkende oliemaalinstallatie, een w.c. ruimte, een technische ruimte, een winkeltje en een expositieruimte gerealiseerd, alsmede een ruimte om een productielijn van een cosmetische productlijn, waaronder zeepjes op te zetten. Het is de bedoeling dat de molen komend jaar deze productlijn opgaat zetten.

Afgelopen zomer is de nieuwbouw in gebruik genomen

Sindsdien wordt er olie geslagen uit kool- en lijnzaad. Er zijn al duizend flesjes koolzaadolie verkocht! Zuivere koudgeperste olie van koolzaad. Een uniek duurzaam product met gezonde eigenschappen. Koolzaadolie heeft het laagste percentage verzadigde vetzuren van alle plantaardige oliën. Ook veel antioxidanten en vitamine E.

In de aantrekkelijke molenwinkel vind je al het goede van Ameland. Ook producten vervaardigd in de eigen musea, denk aan de Amelander wol, meel, mosterd en koolzaadolie. Met straks de verkoop van zeepjes en nog veel meer…

Kunst uit de grond

Als je een diep gat graaft kom je scherven tegen. Sommige zelfs van lang geleden, ze vertellen in dit geval iets over de molen en de mensen. De Amelander kunstenares Lia Vrij heeft van die scherven twee prachtige kunstvoorwerpen gemaakt. Van de vondsten in de grond maakte ze een indrukwekkende ‘Mosterdpot’ en een eveneens van aardewerk, porselein en glas het kunstwerk genaamd ‘Molensteen’. Let er eens op als u de molen bezoekt! Van een andere Amelander Kunstenaar, Valta, is naar aanleiding van zijn schilderij van de molen, een complete wand van deze afbeelding met akoestisch behang bekleed. Het is heel mooi en warm en dempt, als prettige bijkomstigheid, bovendien het harde geluid van het olieslaan.

Vrienden van Amelander Korenmolens

Voorzitter Wim den Hartogh van Vrienden van Amelander Korenmolens is blij met de nieuwbouw. Zo zijn de molenaars nu ook olieslagers geworden.

Tot slot was het burgemeester Stoel van Ameland om de officiële openingshandeling te verrichten. Geassisteerd door molenaar Andries Polet zette hij de molen in zijn werk. Burgemeester Stoel sprak zijn respect uit voor de bouwers, de vrijwilligers. ‘Hoe slim is dit gemaakt! De samenwerking tussen diverse partijen, het predicaat Amelands Produkt, de vernieuwing, dit alles is belangrijk voor de toekomst van Ameland. Dank voor het stuk vakwerk. Ik wens de STAM, de molenaars en de vrijwilligers heel veel plezier toe met deze mooie molen.’

Landbouw- en Juttersmuseum & Wolverwerking ‘Swartwoude’

Hoofdweg 1

9164 KL Buren Ameland

Al dwalend door de bijzondere wereld van weleer, maakt de bezoeker kennis met de Amelander gebruiken en tradities.

Wol schoonmaken, wassen, kaarden en spinnen. Van zaterdag t/m woensdag kunnen bezoekers het proces zelf bijwonen. Op de andere dagen is dit alles op een film te zien.

Koren- en oliemolen ‘De Phenix’

Molenweg 10A

9163 HP Nes Ameland

In molen ‘De Phenix’ wordt, naast het breken van rogge, ook olie geslagen. Met behulp van heien en wiggen wordt de olie uit koolzaad en lijnzaad geslagen. De rogge wordt in koren- en mosterdmolen ‘De Verwachting’ in Hollum verder vermalen tot meel. De plaatselijke bakkers maken er Amelander roggebrood van.

Iedere dinsdag- en zaterdagmiddag wordt er, bij voldoende wind, olie geslagen. De molenaars vertellen graag over het ambacht en de rijke geschiedenis van de molen.

De Amelander musea zoeken vrijwilligers

Lijkt het je leuk om molenaar te worden of mee te helpen bij het wol verwerken?

Of als vrijwilliger bij één van de andere musea op Ameland?

Neem contact op met William Beijaard, directeur van de Amelander Musea, via

Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.