Sinds afgelopen zomer zijn bezoekers al welkom in het Landbouw & Juttersmuseum Swartwoude in Buren en in molen De Phenix in Nes. Woensdag 16 november a.s. wordt de nieuwe wolverwerking en het nieuwe olieslagwerk officieel in gebruik genomen. Oude ambachten herleven op Ameland. Altijd al eens willen zien hoe olie geslagen wordt op molenkracht? Of hoe schapenwol wordt verwerkt tot garen? Op Ameland kan dat met dank aan de vernieuwing van twee musea: het Landbouw & Juttersmuseum Swartwoude in Buren en Koren- en Oliemolen De Phenix in Nes.

Molen de Phenix

Molenaars Clemens Brouwer en Willem Kiewiet zijn elke dinsdag- en zaterdagmiddag aanwezig om de molen te laten draaien. Zij kunnen dan laten zien hoe alles werkt. ‘Dat is voor kinderen ook heel leuk, want als de molen draait kun je precies zien hoe het proces verloopt’, vertelt Clemens Brouwer. Hij is al 25 jaar molenaar, een ambacht dat je niet zonder diploma mag uitvoeren. ‘Sterker nog, ons beroep maakt onderdeel uit van immaterieel erfgoed van Unesco’, voegt Willem Kiewiet eraan toe.

Oliemolen

Bijzonder is dat molenaars sinds kort ook Amelander olie produceren. Het gaat om koolzaad en lijnzaad dat op milieuvriendelijke wijze is geteeld en in de molen op ambachtelijke manier wordt geplet en tot olie geslagen. ‘We maken vijf liter olie in één middag. We zouden meer kunnen maken, maar dan gaat het ten koste van de kwaliteit’, leggen Brouwer en Kiewiet uit. In deze Amelander koolzaadolie zitten dan ook veel gezonde vetzuren. ‘En het mooie is, dit is olie met een verhaal. Wij zijn de enigen in Friesland die dit doen.’

Van oorsprong is De Phenix een roggemolen en wordt de molen gebruikt om Amelander roggebrood te maken. Nadat de molen in 2019 is gerestaureerd werd de Phenix uitgebreid met een oliemaalinstallatie. ‘Deze oliemolen is net als het bezoekerscentrum en de molenwinkel met streekproducten helemaal nieuw’, vertellen de molenaars trots. Bezoekers konden er deze zomer voor het eerst een kijkje nemen. Van de molenaars krijgen toeristen nog een tip: ‘Deze molen ligt op loopafstand van het natuurmuseum en het strand dus dat is goed te combineren.’

Wolmuseum

Ook nieuw vanaf dit seizoen op Ameland is het wolmuseum in het – eveneens – vernieuwde Landbouw & Juttersmuseum Swartwoude. De wolverwerking is een initiatief van de Amelander dames Diana Edes en Yvonne Spoelstra die allebei ‘gek zijn op wol, breien en handwerken’. Tot nu toe werden de schapenvachten van duizenden schapen op Ameland weggegooid. ‘Eeuwig zonde’, zegt Diana. Nu is in het museum het proces te volgen waarbij de wol verwerkt wordt tot garen. Met speciale machines kunnen medewerkers en vrijwilligers de wol schoonmaken, wassen, kaarden en spinnen.

Ambacht rijker

Het verwerken van wol is een oud ambacht dat precies bij het Landbouw & Juttersmuseum ‘Swartwoude’ past. Directeur William Beijaard: ‘Dit museum was niet meer up-to-date en kon wel een nieuwe impuls gebruiken. We hebben meteen alles in één keer goed aangepakt. Het museum heeft een complete metamorfose ondergaan. Het gebouw is voorzien van een nieuwe vloer met vloerverwarming, nieuwe installaties, zonnepanelen en een schilderbeurt. Maar het belangrijkste is, dat het museum een ambacht rijker is’.

Amelander producten te koop

Sinds 3 juni 2022 kunnen bezoekers zien hoe van schapenwol garen wordt gemaakt. ‘Ook voor kinderen is het leuk om te zien hoe de wol hier verwerkt wordt tot een product’, zegt Yvonne Spoelstra. In de nieuwe winkel kunnen mensen de brei- en wolartikelen kopen en naast de Amelander Wol zijn er ook andere streekproducten te koop, zoals mosterd en meel van molen ‘de Verwachting’ en koolzaadolie van oliemolen ‘de Phenix’.

Zonder subsidies geen wolverwerking en oliemolen

‘Zonder de subsidie van onder andere het Iepen Mienskips Fûns (IMF) was het wolmuseum op Ameland er niet geweest’, dat stelt directeur William Beijaard van de Stichting Amelander Musea. Het museum is simpelweg te klein om dergelijke projecten zonder subsidies te realiseren. Ook de oliemaalinstallatie in molen de Phenix kon worden gebouwd dankzij financiële steun. Voor beide projecten was er een financiële bijdrage van de Provincie (IMF), het Waddenfonds (BLI) en de Gemeente Ameland. De totstandkoming van de oliemolen was niet mogelijk geweest zonder medewerking van het Gilde Fryske Mounders, de Rijksdienst voor cultureel erfgoed, De Hollandse Molen, De Molenmakers, Kolthof, architecten WAT en de vele vrijwilligers.

Diana Edes en Yvonne Spoelstra kwamen in 2017 al op het idee om ‘iets’ met wol te doen. Na een bezoek aan de Shetlandeilanden kwamen ze met een koffer vol vacht terug. Op Ameland worden jaarlijks duizenden schapenvachten weggegooid, ‘het zette ons aan het denken’, stelt Yvonne. De dames trokken de stoute schoenen aan en reden naar Duitsland om de wol daar te laten spinnen. ‘Toen we het negen maanden later weer konden ophalen hadden we zo’n mooi product in handen dat we dachten: hier moeten we meer mee doen.’

In hun zoektocht naar wolmachines kwamen Diana en Yvonne via google uiteindelijk in Roden terecht. ‘Daar was een vrouw met allerlei machines waarmee je wol kunt schoonmaken, wassen, kaarden en spinnen. Het toeval wilde dat zij alles wilde verkopen. Een kans die wij niet aan onze neus voorbij wilden laten gaan’, vertelt Diana. Het ging echter om grote bedragen. Ze klopten bij William Beijaard aan die in 2021 net directeur was geworden van de Amelander Musea. Yvonne: ‘Hij reageerde meteen enthousiast.’

Samenwerking

Bij de totstandkoming van het wolmuseum stond de samenwerking met verschillende partijen centraal. Zo was het belangrijk dat de Amelander boeren hun wol beschikbaar wilden stellen, vele vrijwilligers hielpen met de inrichting van het museum en het Fries weefcollectief liet weten graag gebruik te willen maken van Amelander wol. ‘Durk Holwerda van Streekwurk heeft ons goed geholpen een projectplan samen te stellen. Hij was meedenkend, gaf goede feedback en begeleidde ons bij dit project. Daar hebben we veel aan gehad’, zegt de directeur van het museum.

Met het project ‘Wolverwerking Swartwoude’ won de Stichting Amelander musea zelfs nog een bonusprijs van 2028 euro van het Iepen Mienskips Fûns. De jury was vooral enthousiast over de circulaire toepassing van het oude ambacht van wol verwerken. Ondertussen zitten Diana en Yvonne alweer vol nieuwe ideeën over wat ze allemaal met de wol kunnen doen. ‘Breien en handwerken is altijd al onze hobby geweest. Dat we nu onze eigen wol produceren in dit unieke museum hadden we nooit durven dromen.’

Meer informatie over de musea en de officiële opening vind je op www.amelandermusea.nl.